به نقل از «ایرنا»

همگونی معماری و فرهنگ در بافت تاریخی بیرجند + فیلم

تاریخ انتشار: ۱۱ فروردین ۱۴۰۲ | کد خبر: ۳۷۴۲۵۹۳۶

به گزارش ایرنا، شهرهای قدیمی و دارای تمدن دیرینه، میراث گرانبها از گذشتگان هستند که دگرگونی‌ها و تحولات از گذشته تاکنون را به نمایش گذاشته و در واقع یادگارانی از نیاکان هر دیار به شمار می‌روند.

شهر تاریخی بیرجند در شرق ایران و مرکز استان خراسان جنوبی در گذر تاریخ طولانی خود فراز و فرودهای بسیاری از سر گذرانده است.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

اشعار حکیم نزاری، وجود محله‌ای در بافت قدیمی شهر، کاوش‌های به عمل آمده از قلاع دختر در "بند دره” و "قلعه دره” و نیز کتیبه به‌ دست آمده از کال جنگال در روستای ریچ از توابع خوسف، "تخته سنگ لاخ مزار” واقع در روستای کوچ، سنگ نگاره و کتیبه‌های پهلوی اشکانی در دره "استاد تنگل” نشانه قدمت چند هزار ساله بیرجند است.

قرائن و شواهد نشان‌ می‌دهد که آبادانی و رونق شهر بیرجند از دوره صفویه به بعد بوده که تقریبا تا اواسط دوره قاجاریه معماری و بافت هماهنگی را در برداشته است. یادمان‌های تاریخی بی‌شمار در این شهر، خانه‌های گلی و گنبدی شکل و کوچه‌های پیچ در پیچ، قراولخانه‌های بیدار و کاروانسراهای پرجنب و جوش حکایت از دفاع در برابر دشمن بیگانه یا مبارزه با توفان شن دارد.

بیرجند دارای ۱۹ محله معتبر و مهم بوده اما آنچه امروز بیش از سایر محلات در تیررس بازدید گردشگران داخلی و خارجی به عنوان نمادی از بافت تاریخی شهر قرار دارد، محله «سرده» است که در زمان‌های قدیم طبقه‌ اعیان‌ و اشراف در این منطقه ساکن بودند.

این محدوده تاریخی افزون بر ظرفیت بالایی که برای توسعه گردشگری فرهنگی دارد، مکانی برای بازنمایی هویت تاریخی و فرهنگی شهر بیرجند محسوب می‌شود و به مثابه موزه هنرهای بصری است که گردشگران می‌توانند در گذرگاه‌های آن بخشی از میراث ملموس به جا مانده از گذشته را تماشا کنند.

سکوت، آرامش، تمیزی و خلوت بودن بافت تاریخی بیرجند جاذبه خاصی برای گردشگران و مسافران نوروزی به ویژه گردشگران خارجی دارد و هر جایی از آن که پا بگذارند ردی از تاریخ و تمدن اصیل را می‌توانند مشاهده کنند.

شروع گذرگاه بافت تاریخی بیرجند

خیابان منتظری معروف به خیابان خاکی در مرکز شهر یکی از راه‌های ورود به بافت تاریخی بیرجند است و نخستین بنایی که نظرها را به خود جلب می‌کند، حسینیه تاریخی آراسته است؛ این بنای با ارزش تاریخی به دلیل معماری زیبا جزو مواریث فرهنگی بوده که در فهرست میراث ملی ثبت شده است و زمان ساخت آن به دوره قاجار بر می‌گردد.

PausePlay% buffered00:0000:00UnmuteMuteSettingsCaptionsDisabledQualityundefinedSpeedNormalCaptionsGo back to previous menuQualityGo back to previous menuSpeedGo back to previous menu0.5×0.75×Normal1.25×1.5×1.75×2×4×PIPExit fullscreenEnter fullscreenDownload

چند متری این حسینیه، پستخانه قدیم بیرجند، بنای تاریخی خواجه خضر و مدرسه شوکتیه قرار دارد.

اداره‌ پست قدیم بیرجند در اواخر قاجاریه و اوایل پهلوی ساخته شد و ثبت ملی است. این بنا ابتدا در دوره‌ قاجاریه به عنوان «غورخانه» استفاده می‌شد و بعدها به عنوان پست و تلگراف بیرجند فعال بود.

سازمان میراث‌ فرهنگی وقت در سال ۱۳۵۸ آن را خریداری و مرمت کرد و در قالب ساختمان اداری پایگاه میراث‌ فرهنگی شهر بیرجند احیا شده است.

بنای خواجه خضر هم از معدود بناهایی با کاربری مسجد و آرامگاه است که با توجه به شواهد موجود به نظر می‌رسد این بنا ۲ بانی به نام‌های خواجوی و منصف داشته و ایام نوروز در این مکان نمایشگاه صنایع دستی فعال است.

اما مدرسه شوکتیه بیرجند یکی از پیشینه‌های ارزشمند خراسان جنوبی است که بعد از دارالفنون تهران و رشدیه تبریز به عنوان سومین مدرسه نوین ایران در شهر بیرجند سر برآورد تا مردان نامداری را سرآمد جهان کند.

مرمت این اثر ثبت ملی از اوایل آذر ۱۳۹۴ با همکاری اداره کل اوقاف و امور خیریه خراسان جنوبی و اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان شروع شد و با صرف یک میلیارد تومان اعتبار از محل درآمد رقبات موقوفه حسینیه امام رضا (ع) بیرجند بازسازی شده است.

مدرسه شوکتیه به سبک معماری کویری ایران به صورت چهار فصل ساخته شده که شامل یک فضای مرکزی به‌ صورت حیاط و بخش پیوسته دور تا دور آن است و سال‌هاست با عنوان حسینیه امام رضا (ع) یا حسینیه شوکتیه، مراسم عزاداری ماه محرم در این مکان برگزار می‌شود.

شگفتی‌های آب انبار محسن‌زاده

در ادامه مسیر بافت تاریخی بیرجند می‌توان از آب انبار محسن‌زاده دیدن کرد، یکی از سازه‌های آبی قدیمی که زمان ساخت آن به اواسط دوره قاجار برمی‌گردد و در محله دم قلعه، ابتدای کوچه خواجه‌ها و کنار خانه مسکونی مرحوم احمد محسن‌زاده واقع است که به همین جهت به آن آب انبار محسن‌زاده گفته شده ولی بانی واقف آن حاجی خان بوده است.

مخزن این آب انبار یک میلیون و ۶۰۰ هزار لیتر گنجایش دارد به‌طوری که وقتی وارد فضای خنکای این مخزن می‌شوید، بزرگی آن باعث می‌شود تا چند لحظه سکوت کنید و به فکر فرو روید.

عملیات مرمت این آب انبار که در دستور کار اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خراسان جنوبی قرار گرفت، مخزن آب انبار کشف و بازسازی شد.

آب انبار محسن‌زاده با شماره ثبت ۲۹۰۷ در فهرست میراث ملی کشور به ثبت رسیده و یکی از مقاصد مسافران نوروزی در بیرجند است.

گنجینه سادگی و اصالت در خانه‌های تاریخی

انتهای محله «سرده» بیرجند موزه لباس و منسوجات سنتی در محل خانه تاریخی پُردلی قرار دارد که با بازدید از آن در واقع می‌توان یک تیر با دو نشان زد؛ هم پوشش‌های سنتی خراسان جنوبی از لباس‌های ابریشمی دستباف، اطلس، کرباس، برک، قارت و عروس گرفته تا پارچه‌های سنتی برک، کرباس و مله را دید و هم بنای تاریخی پردلی ارزش دیدن دارد.

خانه‌ای با جلوه‌های بصری زیبا که معماری‌اش چشم هر بیننده‌ای را نوازش می‌دهد. در این بنا عناصری مانند سر در ورودی، هشتی، دالان، حیاط مرکزی، ایوان ستون‌دار و اتاق‌های اطراف حیاط ساختار معماری بنا را شکل داده‌اند.

بعد از خانه پردلی و گذشت از یک مسیر سنگفرش شده به ۲ خانه قدیمی به نام خانه بی بی مرادی (موزه حیات طبیعی) و خانه مشهور به خانه فروتنی می‌رسیم که تبدیل به موزه عروسک‌ها شده است.

معماری خانه فروتنی و بی بی مرادی نیز مانند خانه پردلی زیبا و جذاب است و قدمت آن به دوره قاجار بر می‌گردد. در خانه فروتنی عروسک‌های ساخته شده توسط اهالی روستای تاجمر همچنین عروسک اقوام ایرانی به نمایش گذاشته شده است.

طبقه بالای خانه فروتنی نیز ۲ اتاق بسیار بزرگ به نام مهمانخانه وجود دارد که نوع فرش و بالشت‌های چیده شده در آن به سبک مردمان قدیم بیرجند است.

مسجد چهار درخت و لذت عبادت در سکوت و آرامش

یکی از قدیمی‌ترین و باشکوه‌ترین بناهایی که در بافت قدیمی بیرجند قرار دارد، مسجد چهار درخت است؛ مسجدی که اکنون نیز مردم برای اقامه نماز و بسیاری از آداب و رسوم مذهبی از آن استفاده می‌کنند.

این مسجد در حقیقت نمادی از ذوق و سلیقه و هنر اصیل ایرانی است که ۲ در ورودی دارد و یک در از محل میدان به صحن مسجد می‌رسد و ورودی دوم در ضلع جنوبی مسجد، مستقیم به شبستان ستون‌دار منتهی می‌شود.

ورودی اول دارای تزئینات آجرکاری بوده و ساخت آن مربوط به اواخر دوره قاجار یا اوایل دوره پهلوی است، ولی ورودی دوم که مستقیماً به شبستان می‌رسد دارای طاق جناغی و تزئینات رسمی بندی است و به زمان ساخت خود مسجد بر می‌شود. ساخت این بنا مربوط به دوره صفویه است.

این بنا دارای ۲ محراب بوده که یکی از این محراب‌ها به دلیل احترام گذاشتن به قبله اول مسلمین در مسیر بیت‌المقدس قرار گرفته است. طبق کتیبه موجود در مسجد، این بنا در سال ۱۳۴۹ قمری مرمت شده و می‌توان گفت مربوط به اواخر دوره صفویه است.

جذابیت معماری اصیل برای گردشگران

یکی از گردشگران و مسافران نوروزی که مشغول بازدید از بافت تاریخی بیرجند است، مهمترین شاخص این مجموعه را نوع معماری اصیل و سازه‌های آن عنوان کرد.

موسوی که نوروز ۱۴۰۲ از مشهد به بیرجند سفر کرده است افزود: با اطلاعاتی که در اینترنت و فضای مجازی از مکان‌های دیدنی بیرجند به دست آوردیم تصمیم گرفتیم به همراه خانواده از بافت تاریخی بیرجند هم دیدن کنیم.

وی ابراز امیدواری کرد در سفر دو روزه خود به بیرجند بتوانند از همه مکان‌های تاریخی و گردشگری این منطقه دیدن کند.

یکی دیگر از بازدیدکنندگان که مدرس زبان است و زبان آموزان را برای بازدید از بافت تاریخی همراهی می‌کند، گفت: نوروز امسال هر روز یکی از مکان‌های گردشگری شهر بیرجند را می‌رویم تا نسل جدید بیشتر با فرهنگ و تمدن ایرانی آشنا شوند.

ترابی با تاکید بر اینکه نوجوانان علاقه خاصی به شنیدن در مورد فرهنگ و تمدن قدیم دارند اظهار داشت: تلاش می‌کنم در این بازدیدها اطلاعات مورد نیاز آنها را ارایه دهم.

وی گفت: یکی از مسوولیت‌های سنگینی که در قبال میراث گذشتگان داریم این است که به خوبی از آن محافظت کرده تا به نسل‌های آینده برسد.

توجه به هویت فرهنگی بافت تاریخی

شهروند دیگری که مشغول گشت و گذار در مدرسه شوکتیه است به خبرنگار ایرنا گفت: هرچند قبلا چند بار به دیدن این بنا آمده‌ام اما باز هم جذابیت دارد.

ربانی که از اهالی بیرجند است با اشاره به ارزش‌های بافت تاریخی اظهار داشت: فرهنگی که در گذشته برای چنین ساخت و سازهایی مد نظر بوده اکنون کمتر دیده می‌شود یا وجود ندارد که قابل تامل است.

وی افزود: البته در طول سال بیشتر این مکان‌های تاریخی بسته است و بلااستفاده مانده که انتظار می‌رود با توجه به ارزش‌های معماری و تاریخی آنها برایشان کاربری‌هایی تعریف شود تا هم مردم به راحتی بازدید کنند و هم به فراموشی سپرده نشود.

برخی اماکن تاریخی شهر بیرجند مانند ارگ کلاه فرنگی و ارگ بهارستان که سال‌های گذشته بسته بود نیز امسال بازگشایی شد و در ارگ کلاه فرنگی، باغ و عمارت شوکت‌آباد، ارگ بهارستان و اخیرا باغ امیرآباد نیز امکان بازدید گردشگران فراهم شده و استقبال خوبی نیز از این بازگشایی صورت گرفته است.

استان‌ها خراسان جنوبی ۰ نفر برچسب‌ها بیرجند گردشگری دفتر حفظ و احیای بناها و بافت‌های تاریخی دوره قاجار خراسان جنوبی میراث فرهنگی

منبع: ایرنا

کلیدواژه: بیرجند گردشگری دوره قاجار خراسان جنوبی میراث فرهنگی بیرجند گردشگری دوره قاجار خراسان جنوبی میراث فرهنگی بافت تاریخی بیرجند بافت تاریخی خراسان جنوبی دوره قاجار شهر بیرجند

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.irna.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «ایرنا» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۳۷۴۲۵۹۳۶ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

امروز، روز شیراز؛ شهر شعر و هنر و حافظ

امید جهانشاهی ؛ عصر ایران - امروز روز شیراز است، شهر حضرت ناز، حافظ شیراز، حافظه ی تاریخی ایرانیان برای خواستن زندگی.   شهر عشق و نسیم و عطر بهار نارنج و باغ های دل باز: عفیف آباد و جنت و نارنجستان و دلگشا و ارم.   شهر سعدی، شهر حضرت شعر. مهد فرهنگ و هنر؛ خال لب هفت شهر.   قهوه شیرازی، سالاد شیرازی، کلم پلو؛ آیین خوان و خوراک خواستنی.   

اگرچه تخت جمشید نشانه روشنی از سابقه تمدن در این منطقه است اما دیرینه شیراز به گواهی کشفیات باستان شناسی سال 1395 در تپه چهار هکتاری پوستچی به هفت هزارسالگان می رسد. نام باستانی آن، تیرازیس بوده است.  

 شیراز در درازنای تاریخ از جمله مناطق امن بوده است و از همین رو در دوران های مختلف چه پیش از اسلام و چه پس از آن،از قطب های فرهنگ و هنر ایران زمین بوده است. به قول سعدی: «شهرها همه بازند و شیراز شهباز» 

اگرچه از دوره های مهم تاریخی، یادگاری هایی در شیراز می توان یافت. عمارت باغ ارم یادگار دوران قاجار است با آن نقاشی های رنگ روغن، منبت کاری های روی درها و گچ بری ها و کاشی کاری های نما.  

اما بسیاری بناهای فاخر امروز شیراز مربوط به دوران کریم خان زند است مثل بازار وکیل، حمام وکیل و ارگ کریم خان که محل حکومت او بود و پس از او نیز دارالحکومه امرای فارس شد.    کریمخان زند را بهترین پادشاه ایران بعد از حمله اعراب دانسته اند. او از افسران شجاع سپاه نامدار نادرشاه بود که پس از مرگ وی به ایل خود برگشت.  محبوبیت کریمخان زند که خود را وکیل رعایا می نامید در تاریخ ایران بی‌نظیر است. 

آنچه کریمخان را ستایش‌برانگیز کرد مردمداری، دادگری و سخاوتش نسبت به زیردستانش بود. از سخاوتمندی کریمخان بسیار گفته‌اند. در رستم‌التواریخ آمده است که وقتی کریمخان جایی را که فتح می‌کرد غارت نمی‌کرد و می‌کوشید حقوق سربازانش را بدهد. وقتی دیوار شهر شیراز را دوازده هزار کارگر می‌ساختند، هنگام حفاری سکه‌های اشرفی فراوانی یافت شد. او به جای مصادرۀ سکه ها و به جیب زدن آن (به نام دولت و به کام خود)، سکه‌ها را میان همان کارگران تقسیم کرد.   

شیراز در دوره ای شهره به مکتب نگارگری بود و در دورانی مشهور به دارالعلم. در دوران عضدالدوله دیلمی، چنان کتابخانه بزرگی داشت که از همه علوم و فرهنگ آن روز نشانی از ان می شد جست و گواهی از جایگاه شیراز در تاریخ فرهنگ ایران دارد. صنعت کتاب سازی و کتاب آرایی از صنایع تاریخی این شهر بوده است. از همین رو، سعدی در حق شیراز گفته است: «چه شام و چه مصر و چه بّر و چه بحر؛ همه روستایند و شیراز شهر.» 

تعین روزی به نام شهری را باید غنیمت شمرد برای شناخت و ستایش شهرها و توجه به توسعه آنها مبتنی بر طبیعت و سرشت تاریخی شان.  

چه شد اصفهان که روزگاری شهری جهانی بود و شهره به زیبایی و شکوه و صنایع مختلف و صادرات ابریشم به اروپا داشت، و مستشرقین بسیار تحسینش می کردند به جای اینکه امروز قطب گردشگری ایران باشد، حالا درگیر فاجعه فرونشست است و آلودگی.  

چرا هر ساله در نوروز حدود دومیلیون نفر بی اعتنا و بی تفاوت از کنار خوی رد می شوند تا به ترکیه بروند برای خرید، کنسرت و یا به اصطلاح خوش گذراندن که البته گاهی می شود تجمع اعتراضی «پول ما را پس بده» در مقابل هتل آنتالیای ترکیه. این حق شهر قدیمی و پر آوازه خوی نیست با این همه ظرفیت.

شهری که از دوران سلجوقیان بواسطه قرار داشتن در جاده ابریشم یکی از مراکز تجارت و رونق و مهد تمدن بوده است و امروز نیز آکنده از جاذبه های طبیعی و تاریخی و قابلیت های تفرج گاهی و تجارت و ظرفیت های توسعه است، نباید بین راهی خیل مسافران عازم وان و انتالیا باشد که چند دهه است به نوایی رسیده اند از صدقه سری مسافران ایرانی. «تفو بر تو ای چرخ گردون تفو»  

براستی چرا برای زیبایی و شیکی روی برخی تیشرت ها و لباس ها به زبان انگلیسی درج می کنند پاریس و لندن. دریغ آنجاست که حتی تولیدکننده ایرانی برای ارزشمند و به زبان امروز باکلاس کردن محصولش این کار را می کند. این نشانه فقدان اعتماد به نفس ملی است. نشانه اینکه هیچ چیز به اندازه ایران غریب نبوده است. روزهای شهرهایمان را بزرگ و باشکوه برگزار کنیم برای اعتماد به نفس ملی و برای هویت ملی.     
  به این کلیشه های تحقیرآمیز در مورد شهرهایمان پایان دهیم. به این خود تحقیری بی بنیاد پایان دهیم. قزوین از مظاهر تمدن ایرانی است. پایتخت خوشنویسی ایران است. موزه بزرگ قزوین و خیابان سپه که اولین خیابان ایران است، گواهی بر ارزشمندی این شهر ریشه دار و اصیل فرهنگی دارد. در وصف قزوین همین بس که از حیث تعدد آثار تاریخی در یک شهر، در ایران و حتی جهان دارای جایگاه است.   تبریز و اصفهان و یزد و اهواز و قزوین و سنندج را آن گونه که باید و شایسته است توصیف کنیم و به آنها ببالیم. اگر ایران را گرامی می داریم، اجزایش همین شهرهاست:   لبت شیراز و چشمت اصفهان و خنده ات گیلان پر از مستی و راز و شوق هستی، روح ایمانم! (حمیدرضا گلشن)   از این منظر، روز شیراز روزی خاص تنها مربوط به شهر شیراز نیست. روز ملی ایران برای تکریم شعر و فرهنگ و هنر و حافظ و یک تاریخ پر از شکوه و زیبایی است از جمله دوران کریم خان زند.  

روز تبریز، یک روز ملی است برای درود ایران به خروش غرور آفرین مشروطه خواهی، به پرچم های سرافراز غیرت: ستارخان و باقرخان. 

روز یزد، روز اعتدال است و نجابت و مدارای ریشه گرفته از افق های باز کویر.    

روز رشت بهانه ستایش تجدد و فرهنگ است.  

برای خلاصی از باستان گرایی به مثابه ستایش ایرانیتی انتزاعی و نمایشی، باید به شناخت و ستایش شهرها پرداخت. هر شهر پنجره ای است به شناخت ایران. هر شهر حس و بو و رنگی است از رنگین کمان درخشان ایران. شیراز سبک بال و همه ناز و عاشق و معتدل هم بخشی از ویژگی ایران است. کانال عصر ایران در تلگرام